Autor Jiří S. Kupka dal životnímu příběhu Věry Sosnarové drastický knižní titul „Krvavé jahody". Jahody, i když radostně červené, nemohou krvácet. Kdežto lidé, zavlečeni do sibiřského gulagu, bezdůvodně postříleni na planině poseté dozrávajícími jahodami, ti krvácet mohou.
Jedna drastická scéna střídala ve vyprávění Věry Sosnarové bez oddechu další, ještě krutější a morbidnější. Vypravěčka byla po skončení druhé světové války zavlečena ve svých čtrnácti letech se svou mladší sestrou Naděždou a matkou do sibiřského gulagu. Důvod? Její otec, československý legionář, si přivezl za ženu Rusačku. I když s ní měl dvě děti, narozené už v Československu, zapomněl jim „papírově" zařídit československé státní občanství. Nakonec rodinu opustil a zanechal bez prostředků. Stalinská tajná služba NKVD považovala tyto lidi za „kontra" a po skončení druhé světové války je nekompromisně posílala, spolu s válečnými zajatci, do pracovních táborů na Sibiř.
Jednou ze srdcervoucích scén je smrt matky, která děsivou situaci nevydržela a při pokusu o sebevraždu byla stráží zastřelena a zanechána pohozena ve sněhu. Obě dcery matku ve čtyřicetistupňových mrazech alespoň zahrnuly sněhem a teprve na jaře vydobyly její tělo z odtávajícího ledu, vyhrabaly holýma rukama a kouskem plechu sotva rozmrzlou hlínu a pohřbily do mělkého hrobu. Všechny hroby byly tehdy na Sibiři příliš mělké, pokud vůbec byly, pokud nebyli mrtví ponecháni v tajze na pospas vlkům a divoké zvěři.
Nezdolná vůle obou děvčat přežít a vrátit se domů do Československa, kde se narodily, měla po více jak dvou desetiletích přece nakonec jaksi navrch. Navrátilkyně musely podepsat mlčenlivost, proto je měli doma na jižní Moravě jen za nenáviděné Rusačky, až dokud se nevysvětlilo alespoň to, že jsou skutečně rodilé Čechoslovačky.
Výpověď pětaosmdesátileté Věry Sosnarové zaznívala 13. října 2016 ve zcela zaplněném podkroví rožnovské městské knihovny v naprostém tichu a v téměř dvouhodinovém monologu jako obžaloba... Obžaloba čeho? Obžaloba krutého osudu za pouhou lidskou existenci. Závěrem jí zcela zaplněná posluchárna ve stoje poděkovala za více než zajímavé vyprávění dlouhým potleskem.
Jiří S. Kupka, autor knihy „Krvavé jahody" patří k nestorům českých spisovatelů. Přímo neuvěřitelný příběh, kterého se ujal, zaznamenává krutý osud tří žen: ženy která se provdala za československého legionáře a usadila se s ním po skončení první světové války v Československu, a jejich dvou dcer Věry a Naděždy. Jejich dramatický životní příběh provázejí dva slovní výrazy: kontra - tak je coby Češky titulovali v gulagu, kam byly po válce zavlečeny, a - Rusačky, jak jim po návratu z gulagu domů říkali lidé v Československu, naši lidé, kteří v pětačtyřicátém při osvobození Brna napomohli jejich vypátrání a zatčení orgány NKVD, a po jejich návratu z gulagu je využívali - přesněji zneužívali jako levnou pracovní sílu.
Příběh mohl být sepsán až po roce 1990, neboť po návratu Nadi a Věry, i když jim bylo uděleno československé státní občanství, stále zůstávaly pod dohledem NKVD i československých orgánů.
Silných okamžiků je v příběhu mnoho, například zmíněná smrt matky, ale především naprostá bezmocnost vůči moci v uměle vykonstruovaném světě. Skutečně nejsilnějším okamžikem je příběh s krvavými jahodami, kdy po zavraždění Poláků jeden z nich při transportu do jámy ještě živý chytne děvče za zápěstí, přesto musí být vržen mezi mrtvé a děvče, které ho tam odmítlo vhodit, je málem utlučeno pažbou samopalu. Neuvěřitelná jsou rovněž opatření na potlačení tyfu, kdy jsou dřevěné vězeňské domky prostě zapáleny s mrtvými i s těmi ještě živými. Silným okamžikem je vlastně celá kniha, zaznamenávající krutý osud dvou českých děvčat, která zažila osmnáct let ponížení v ruských gulazích.
Přece se oběma nakonec podařilo vymanit z krutého sevření nenávisti a stalinských manýrů na východě, ale i podobných praktik už po návratu doma v Československu. Nakonec přece vše dobře dopadlo a obě dívky - už vlastně dospělé ženy, se provdaly, založily svou rodinu a žily šťastně.
„Zní to jako pohádka o Popelkách dvacátého století se šťastným koncem," uvádí autor v doslovu. „Ale kolik takových Popelek skončilo v neoznačených hromadných hrobech, polité lyzolem a svlečené donaha, protože šaty a boty po nich dostaly další Popelky?"
Knihu Jiřího S. Kupky „Krvavé jahody" vydala Mladá fronta a.s. v roce 2008. Kniha získala cenu literatury faktu E. E. Kische.
Richard Sobotka
psáno pro Rožnovský prostor